Tagarchief: Sonnet

Grachtenhuis – J.L. Heldring

Geef een reactie
Deze afbeelding van Heldring werd vele jaren afgedrukt bij de column ‘Dezer Dagen’

De in zijn tijd bekende journalist Jérôme Louis Heldring (1917-2013) was onder veel meer hoofdredacteur NRC Handelsblad, politiek commentator, schrijver van het bekende stuk Lof van het Conservatisme, en vooral de schrijver van de NRC-column Dezer Dagen (1960 tot 2012).

Hij was in zijn jonge jaren een romantische ziel met ook religieuze aanvechtingen en een korte rechtse bevlieging. Hij is altijd een groot bewonderaar van Carry van Bruggen gebleven – vooral haar Prometheus – maar hij was ook overigens in kunst en literatuur geïnteresseerd. In zijn studententijd schreef hij gedichten. Ik heb er één van hem in huis omdat ik toevallig de (vrij zeldzame) bron een keer had gekocht bij een Kringloop.

Bron: Leidsche Lier, Keur uit de lyrische en verhalende bijdragen verschenen in de jaren 1935-1945 in Virtus Concordia Fides en den Almanak van het Leidsche Studenten Corps, Leiden: H.E. Stenfert Kroese 1946, p.55.

Het gedicht is vlak voor of net in de oorlogsjaren geschreven. Het betreft een rijmend sonnet, grotendeels geschreven in een jambische vijfvoet, maar met wel zo nu en dan metrische afwijkingen. De taal is voor ons gevoel wat ouderwets, nog een beetje gemodelleerd naar de Tachtigers.

Het is een moedergedicht. De wending is na het octet (de eerste acht regels). Voor en na de wending gaat het over de moeder, maar na de wending gaat het vooral over de dood.

Het is wel een wrang gedicht als je beseft dat Heldrings moeder overleed toen hij nog maar zeven jaar oud was – in Rome. Heldring stamde uit een patriciërsgezin – zijn vader Ernst Heldring werd wel ‘De onderkoning van Amsterdam’ genoemd; zijn grootvader was Balthazar Heldring, een zakenman, bankier en publicist; J.L. Heldrings overgrootvader was Ottho Gerhard Heldring, predikant en voorman van Het Réveil. In zijn jeugd heeft hij lange tijd in een grachtenhuis gewoond.

De opmaak van het sonnet wijkt enigszins af van het gewone sonnet-patroon, de slotterzine is opgedeeld in een distichon en een slotregel. De wending wordt niet zichtbaar gemaakt met een witregel.

Het is naar mijn smaak een heel competent en geslaagd gedicht, zeker voor een student.

Grachtenhuis

Achter de huizen stond de blauwe regen,
Maar wij speelden tegen de steenen muur.
Slechts moeder nam tegen het avonduur
Ons in den tuin. Haar stem was ons een zegen
Na de zon van den dag, waarin we deden.
Dan zag ik naar haar op – heur zwarte haar
Tegen de ijle lucht, alsof een schaar
Uit zwart papier dien vorm had uitgesneden.
Soms kwam in mij het denken aan haar dood,
Dan kneep mijn hand nog vaster in de hare,
Omdat ik wilde, dat zij weerstand bood.

’t Gebeurde ’s avonds meest in ’t teere, klare
Licht, dat in hooge grachtentuinen zwerft.

Ik dacht: als zij maar overdag niet sterft.

——————————————————————————————————————————-

Nacht

Geef een reactie

Waar ben je lief … – ik word al oud.
Ik ken de grijnslach van de eeuw.
Er valt een ster… – er ligt wat sneeuw.
De ganzen gakken – het Is koud.

De route die ik koos is fout.
Diep in het bos weerklinkt een schreeuw.
Ik zie een zuil, een stenen leeuw
die om zijn dode partner rouwt.

Rivierklei, zware uiterwaarden,
een duister vuur dat mij doortrekt
dat smoren wil in natte aarde.

En elders wordt een kind verwekt,
een man, een jongen, een bejaarde –
geen lief heeft hem ooit toegedekt.

[Viervoetig sonnet. Eigen werk, gemaakt tijdens een nachtelijke wandeling door bos en uiterwaarden in een slapeloze nacht.]

Geluidsopname

Geluidsopname – Arie Sonneveld

De nacht

Geef een reactie

De ratten trekken naar de tuinen.
Het water klotst al aan de dijk.
Een aangevreten runderlijk
Vindt rust tegen de laatste duinen.

En dan volgt er het lege struinen
Door een verwilderd koninkrijk.
’t Zijn slechts ruïnes die ik zo bereik,
Apocalyptische bazuinen!

Aanzienlijk wou ik zijn, geducht.
Dolgraag wou ik de knoet hanteren.
De lijken zingen in een klucht

Om zo de dood nog te bezweren.
De ratten slaan al op de vlucht,
En geen geluk kan mij nog deren.

[Eigen werk]

Geluidsopname

Geluidsopname – Arie Sonneveld

Waar de doden zijn

Geef een reactie

Waar de doden zijn

Ik loop in streken waar de doden zijn.
Ze staan daar wat te grijnzen langs de sloot.
Die op de kale takken zitten, zijn niet groot.
Maar goed dat hier geen Tien Geboden zijn.

Ik denk dat men de grot juist daarom sloot.
Er zal toch wel een cijfercode zijn?
Bij Trakl is soms sprake van een rode pijn.
Een engel wacht nu naast een rots van lood.

De schedellijn vergt nog wat doodsbeheer.
Geen mens heeft nog het graf gelekt.
De doden vormen straks een polymeer

die zich langs evenaar en keerkring strekt.
Men geeft die als een stippellijntje weer.
De streng hoeft niet te worden opgerekt.

(Eigen werk)

Geluidsopname:

Geluidsopname – Arie Sonneveld

Fides Quadrat Intellectum

1 antwoord

Een jeu d’esprit uit ongeveer dezelfde tijd (1993) als het vorige rijmsel – Vrees en beven. Dit vers is weliswaar even godsdienstwaanzinnig als het vorige, maar het is toch wat lichter van toon.

FQI – Fides Quaerit Intellectum (geloof zoekt begrip) – is de naam van de vrijgemaakt-gereformeerde studentenvereniging in Kampen. Dat was de vereniging waar de toekomstige dominees lid van waren (en zijn). Door anderen – hier ligt hoogmoed op de loer – werd daar soms Fides Quadrat Intellectum (geloof ordent/voltooit/voegt een dimensie toe aan/kwadrateert het denken) van gemaakt. Zie dit stuk van K. Schilder uit 1950 in De Reformatie, later herdrukt in de Kamper Studentenalmanak.

De naam van de studentenvereniging is ontleend aan de Proslogion van Anselmus van Canterbury (1033-1109) – de alternatieve titel van die verhandeling luidt soms ook wel Fides Quaerens Intellectum (geloof op zoek naar begrip). De Proslogion brengt het beroemde ontologische godsbewijs van Anselmus onder woorden.

Geluidsopname:

Geluidsopname van het gedicht

Fides Quadrat Intellectum

Sinds ik een God ben schrijf ik rondzendbrieven.
(Ik ben een tijd in therapie geweest,
maar wie zichzelf aanvaarden kan, geneest.)
Mijn hanepoten werden hiëroglyphen,

waaruit terstond zich wijsheden verhieven
die heilzaam zijn voor ieder die ze leest,
mits toegewijd, godvruchtig, onbevreesd!
(Laat niemand zich door achterdocht ontrieven.)

Ik ben verzot op eschatologie:
wij leven nu in barre, boze tijden;
men doet maar, klampt zich vast aan god-weet-wie,

al was het maar om keuzes te vermijden,
en niet te doen wat Ik als noodzaak zie:
Mijn Eer, Mijn Leer, Mijn Grote Naam belijden.

Nagloeien

Geef een reactie

Onrust ligt op ramkoers met de aarde.
Een ruimteschip heeft zich al losgemaakt.
De nachten worden sedertdien doorwaakt.
De duiven koeren in de appelgaarde.

Men vloekt met hoon een oude en bebaarde
schepper-god. Hopeloos heeft hij verzaakt,
terwijl hij zich kennelijk heeft vermaakt
toen hij zijn banvloek aan ons openbaarde.

Mijn tuin ligt vredig in het bleke licht.
Een dwarrelende zwerm van zwarte kauwen
vliegt ka-ka roepend langs de notenboom.

De mannen monkelen, terwijl de vrouwen
snappen dat dit een zaak is van gewicht.
De wereld gloeit nog na als in een droom.

(eigen werk)

Veluwezoom

Geef een reactie
Veluwezoom

Om beurten laten takken tonen los.
Geen talkshow, kerk of industrie
zingt antifonen van melancholie
als hier – waar zijn de saters in dit bos?

’t Is bijna Kerst – vrijzinnig rendiermos
om steile sparren. Oecumene. Parodie.
Geen vogel zingt in deze liturgie;
een eik knielt neer voor Thanatos.

Zo ga ik zwijgend heen naar waar ik was,
en eigen langzaam toe wat ik verliet.
Met deze winteropbrengst in mijn tas,

bereik ik nu het glooiende verschiet,
waar een orkestje met een contrabas
de inzet speelt van een hermetisch lied.

(Eigen werk)

Geluidsopname

Geluidsopname – Arie Sonneveld

De zomen van het leed

Geef een reactie
ENCI Groeve Maastricht

Achter de bosrand valt de avondzon.
Er is een uil die in zijn stilte vliegt.
Ik hoor een stem die samenzwerend liegt.
(De waarheid is al weken op de bon.)

Het gif zit onmiskenbaar in de bron.
Al wat gebeurd is, heeft ons zeer gegriefd.
‘Misschien dat u een felle twist belieft?’
Geen woord is nog partij voor het kanon.

Het blanke leven is niet steeds naar wens.
Verwoesten is wat ik in zwartheid deed.
Het leven kent een prikkeldraden-grens.

Verwijt mij nooit wat ik mijzelf verweet.
Ik maak – waar zijn de laatste bohemiens? –
een fietstocht naar de zomen van het leed.

(Eigen werk)

Tinkelvers

Geef een reactie
Karel Appel – De ontdekking

Welk tinkelvers wil gaarne zingen
van staatsmanschap, van moed en durf,
van slavenhandel, deltawerken, turf,
van soevereiniteit in eigen kringen,

van graaien en de dans ontspringen,
van gulzigheid met snuit of slurf?
De taal der liefde kakel je wel murw,
geen God heeft weet van deze dingen.

Maar wat ten leste halfweg zal beklijven,
de bloeddorst van ons nationale zelf,
de spartelzucht van onze geile lijven,

al wat ons ooit deed komen tot onszelf,
het blijft in bloeddoorlopen vlekken wrijven,
gedruis dat hol weerklinkt in het gewelf.

(Eigen werk)

Immanuel

2 Antwoorden

Immanuel

De kikkers kwaken in de zwarte beek.
Een stille schaduw nadert hoog en snel.
De hemel is de voorhof van de hel.
Het goede nieuws is vrijwel altijd fake.

Maar weinig is wat het zojuist nog leek.
Een kikker kwaakt luidkeels ‘Immanuel’,
want driemaal heilig is het liefdesspel:
“En zeg tot wie geen tong heeft: ‘spreek’!”

De schaduw is een vorm van blasfemie.
Verlustigend en zwijgend ziet hij toe:
gekonkel, brouille, seks of sodomie,

het alsmaar kijken wordt hij nimmer moe.
De dood is domein van historici.
Vergankelijk vlees is eeuwig taboe.

(Eigen werk)

Vredesplan

1 antwoord

Vredesplan

Hij was een stille, slanke man,
Met kleine ogen en een klein gebrek.
De mensen vonden hem maar gek;
De tijd vroeg om een vredesplan.

Niemand wist er het fijne van.
Hij zat te staren op een hek.
Hij sprak soms tot een blauw verstek.
Ik hoop dat u hem volgen kan.

De meeuwen doken om hem heen.
Ze vreesden voor hun pril gebroed.
Ze krijsten, maar de man zei: “Neen,

Niet altijd komen dingen goed.”
De wereld werd weer stukken steen,
En ergens sijpelde nog bloed.

(Eigen werk)

Geluidsopname:

Geluidsopname – Arie Sonneveld

Sonnet 78 – Shakespeare

2 Antwoorden
Shakespeare_(oval-cropped) (1)
Shakespeare (Wikimedia Commons)

De Engelse dichter, toneelschrijver en acteur William Shakespeare (1564-1616) wordt algemeen beschouwd als een van de grootste dichters die ooit heeft geleefd. Naast toneelwerk in verzen heeft hij ook 154 sonnetten geschreven die al vaker in het Nederlands vertaald zijn. Veel van die vertalingen zijn ook wel online te vinden.

In Sonnet 78 blijkt dat Shakespeare te maken heeft met geleerde concurrenten. Het betreft hier waarschijnlijk “een groep elizabethanen, bekend als de […] University Wits, (…)”, althans volgens Peter Verstegen, die een tweetalige editie van de sonnetten heeft gemaakt en ook een commentaar heeft geschreven bij elk sonnet (William Shakespeare, Sonnetten, Amsterdam: G.A. van Oorschot, 1993, p.268).

Shakespeare steekt de draak met de geleerdheid van zijn rivalen, en de aanbedene zorgt er in de slotregels voor dat Shakespeare zelfs nog als geleerde in de schaduw van zijn concurrenten kan staan. Veel toelichting heeft het gedicht verder niet nodig.

In veel gevallen worden de eerste twaalf regels als één blok geschreven. Ik heb ze als kwatrijnen genoteerd omwille van de leesbaarheid.

Geluidsopname van de vertaling – Arie Sonneveld

Vertaling:

Sonnet 78

Heel dikwijls riep ik jou als muze aan,
Wat al mijn verzen zeer te stade kwam;
Door vreemde pennen werd het nagedaan,
Zodat men nog wat van hun poëzie vernam.

Jouw ogen leerden zwijgers kwinkeleren,
Verhieven logge domheid in de lucht,
Geleerde wieken kregen heuse veren,
Waar gratie was, nam die nog hoger vlucht.

Verhef je maar op wat ik nederschrijf,
Jij bent de oorsprong, en jij bent het vuur.
Kunst die zich warmt aan jou, beklijft,
Bij broeders geeft het hooguit wat structuur.

Kern van mijn kunst ben jij, en zelfs bereid
Jij nog geleerdheid uit mijn dommigheid.

Origineel:

Sonnet 78

So oft have I invoked thee for my muse,
And found such fair assistance in my verse
As every alien pen hath got my use,
And under thee their poesy disperse.

Thine eyes, that taught the dumb on high to sing
And heavy ignorance aloft to fly,
Have added feathers to the learned’s wing
And given grace a double majesty.

Yet be most proud of that which I compile,
Whose influence is thine, and born of thee.
In others’ works thou dost but mend the style,
And arts with thy sweet graces gracèd be;

But thou art all my art, and dost advance
As high as learning my rude ignorance.

De laatste envelop

Geef een reactie

De laatste envelop

Langzaam maak ik de enveloppen open:
Een giro-afschrift en een sterfgeval …
Bewolkte debetposten, al met al;
Wie durft er nog op wonderen te hopen?

De argumenten om je op te knopen
Groeien per postbezorging in getal.
De weg naar het geluk is lang en smal;
Je moet die eenzaam in het donker lopen.

De laatste envelop die ik tot slot
En met een lichte huiver openmaak –
Omdat het ding eruitziet als een vod –

Bewerkt dat ik mijn tobberijen staak:
Ik merk dat iemand met mijn wanhoop spot,
En ik in zalige verwarring raak.

(Eigen werk: een gelegenheidsgedicht als dankbetuiging.)

Een kaartje naar de Melkweg

Geef een reactie

Een kaartje naar de Melkweg

Zacht schoof ik de gordijnen open.
De straten glommen in het zwakke licht.
Een autodeur sloeg woedend dicht.
Ik zag de schimmen door de regen lopen.

Er viel geen touw meer vast te knopen
aan wat, uit noodzaak, sleur of plicht,
door mij was opgeschreven of verricht.
Ik wou een kaartje naar de Melkweg kopen.

Wie laks is en niet goed is voorbereid,
lijdt in de hoogte kans op helse pijnen
en valt ten prooi aan hemelgruis en strijd.

Voilà, een visum, krachtvoer, medicijnen.
Ik wist wat ik moest doen, ik nam de tijd.
De grootste opgaaf is om te verdwijnen.

(Eigen werk)

Geluidsopname:

Geluidsopname – Arie Sonneveld

Dit gedicht werd op 7 oktober 2020 (02:05:00) voorgedragen door presentatrice Anne-Marie Segers in het programma Klassiek Leeft op Klara (02:05:00) onder verwijzing naar de Nobelprijs voor Natuurkunde die op 6 oktober 2020 was toegekend aan drie wetenschappers die baanbrekend onderzoek hebben gedaan naar zwarte gaten. Klara is een Vlaamse radiozender die voornamelijk klassieke muziek uitzendt.

Met dank aan Nori_reads die mij hierop attendeerde.

Schapen zoeken op de maan

Geef een reactie

Schapen zoeken op de maan

Schapen zoeken op de maan naar water.
Het veer glijdt zacht over de doodsrivier.
De wespen doen zich hier te goed aan bier.
Successen komen nu, of nooit, of later.

De godsdienststichter stortte in een krater.
Een witte eenhoorn danste van plezier.
De tederheden dwalen op papier,
Je ziet het misschien niet, maar toch, het staat er.

Ik ben, weet ik, geen man van bacchanalen,
Geen god meer die triomfen viert in bed,
Al trek ik in gedachten volle zalen,

En schrijf ik vlijtig voort aan dit sonnet.
Ze kunnen desgewenst me komen halen:
‘k Woon driehoog achter, in een serviceflat.

(Eigen werk)

Ik had dit gedicht ingezonden voor de Turing Gedichtenwedstrijd 2018. Er waren ongeveer 7000 inzendingen. De beoordeling vond in een aantal ronden plaats. Mijn gedicht was doorgedrongen tot de tweede ronde waarin nog 1000 gedichten over waren gebleven. Elk van deze 1000 gedichten ontving een beknopt juryrapport. Mijn rapport luidde:

Pittig, prettig gedicht. De onverwachte beelden en contrasten intrigeren meteen. Het rijm sluipt handig binnen, zonder al te veel nadrukkelijkheid. In de eerste en tweede strofe zwermt het sonnet vele kanten op, wat een zekere vaagheid teweegbrengt. Na de volta wordt het persoonlijker en duidelijker, maar tevens eenduidiger. Het gedicht zwakt af naar het einde toe. Desalniettemin getuigt het sonnet van vakmanschap.

Rijmen kan niet meer

1 antwoord
Norsk_Orgel-Harmoniumfabrikk_harmonium_(clip)_-_Holm_camping,_Bindal,_Norway,_2014-07-24_(photo_by_Henning_Klokkeråsen)

Rijmen kan niet meer

Das war einmal, maar rijmen kan niet meer;
het is passé, schlemielig en bekrompen –
harmoniums zijn immers psalmenpompen,
wie dankt er nog op vrome toon de Heer?

Vergeet ze maar, die komma’s van weleer,
die hoofdletters, die streepjes en die lompe,
pedante punten – dat geklos op klompen,
die taalterreur van juffrouw Ganzenveer.

Mijn verzen zijn van zulke zaken vrij
en adresseren zonder haperingen –
ik blijf het liefst mijzelve zeer nabij,

al laat ik and’ren gaarne hymnen zingen
of zich verliezen in een hospartij –
de kern, de grond, het wezen van de dingen!

Geluidsopname:

Geluidsopname – Arie Sonneveld

(Eigen werk)

Naschrift

Ik geloof in de eenheid van inhoud en vorm. Ik denk ook dat de vorm bepalend is voor de inhoud. Ik vind ten slotte dat vormloosheid een gebrek is van een vers en dat een goede vorm behulpzaam is bij de totstandkoming van een gedicht. Minachting voor de vorm diskwalificeert het vers. Maar er zijn vele vormen, en ze kunnen – mits goed gebruikt – allemaal prachtig zijn.

Net als in de beeldende kunst heeft het loslaten van stringente vormeisen in de dichtkunst een onmiskenbare vernieuwing, en tevens een weldadige bevrijding uit verstarring gebracht. Maar het heeft soms ook wel een betreurenswaardige aantrekkingskracht uitgeoefend op halftalenten. Maar feit blijft dat zowel vrije als gebonden verzen prachtig kunnen zijn.

Veel mensen die niet zo van gedichten houden, vinden soms – daar heb ik me al vaak over verbaasd – dat gedichten moeten rijmen. “De psalmen rijmen ook niet”, zeg ik dan, of ik citeer die beroemde monoloog uit The Tempest, die me altijd de tranen naar de ogen jaagt:

We are such stuff as dreams are made on