De dichter van MCMXIV – het jaartal 1914 – is Philip Larkin (1922-1985). De Engelsman Larkin was ook romanschrijver, bibliothecaris en jazz-criticus. Hij gebruikte vaak een natuurlijke spreektoon, was wars van uiterlijk vertoon en schreef complex gestructureerde verzen met een ironische, sceptische, soms pijnlijke, soms melancholieke inhoud.

De website van de Philip Larkin Society vind je hier, inclusief een beknopte biografie. De bekendste (ironische) regels van Larkin, de opening van het gedicht Annus Mirabilis – toevallig ook met een jaartal erin – luiden:

Sexual intercourse began
In nineteen sixty-three

Het gedicht is getiteld MCMXIV, 1914 in Romeinse getallennotatie. 1914 is het eerste jaar van de Eerste Wereldoorlog. Het gedicht werd gepubliceerd in The Whitsun Weddings, een gedichtenbundel met 32 gedichten die gepubliceerd werd in 1964.

Het gedicht telt vier strofen van acht regels, waarvan steeds de vierde en de achtste regel eindrijm kennen. De toon is kalm en bespiegelend, waarmee het aanstaande (maar ongenoemd blijvende) onheil tegelijk voelbaar wordt gemaakt en bezworen.

De eerste strofe van het gedicht beschrijft een zwart-witfoto uit 1914 met Britse jongemannen die gemobiliseerd waren voor WO-I, The Great War. Deze oorlog duurde van 1914 tot 1918, de gevechten vonden voor een deel plaats op Belgisch grondgebied, en er waren onvoorstelbaar veel doden van wie er tienduizenden nooit geïdentificeerd zijn. De gruwelijkheid van de naderende oorlog kun je niet aflezen aan de lachende gezichten op de foto.

In de volgende twee strofen wordt uitgezoomd en krijgen we een tijdsbeeld dat gekenmerkt wordt door sereniteit en overzichtelijkheid.

De slotstrofe eindigt met de constatering dat de tijd die direct voorafging aan WO-I een onschuld kende die nooit voorheen en nooit nadien heeft bestaan, en die ook nooit meer terug zal komen.

The Oval is een cricket-stadion in Zuid-Londen, de thuisbasis van Surrey County Cricket Club. Villa Park is een voetbalstadion in Aston, de thuisbasis van de voetbalclub Aston Villa.

In dit gedicht zijn The Oval en Villa Park veralgemeend tot “een cricket- of voetbalstadion”. De reden daarvoor is dat The Oval en Villa Park de Nederlandse poëzielezer waarschijnlijk weinig zullen zeggen. Nederlandse varianten – zoals Thialf of De Kuip – geven bovendien een onhistorische voorstelling van zaken: Nederland bleef immers in de Eerste Wereldoorlog neutraal.

Farthings en Sovereigns zijn oude Britse munteenheden die in vertaling vervangen zijn door duiten en gouden tientjes.

Domesday Lines is een verwijzing naar Domesday Book, een inventarisatie van het landbezit in Engeland en Wales. Het is een middeleeuws manuscript. De inventarisatie werd om fiscale redenen gedaan op initiatief van Willem de Veroveraar en kwam gereed in 1086. In de vertaling is gekozen voor “eeuwenoude kadasters” omdat een nederlandse lezer naar alle waarschijnlijkheid nog nooit van Domesday Book gehoord heeft, en omdat mij bovendien een werk van vergelijkbare strekking en renommée in ons taalgebied niet te binnen wil schieten. De associatie met ‘Doom’ die ‘Domesday’ geeft, kan ik in het Nederlands helaas niet reproduceren.

Ik meen dat begin twintigste eeuw wolgaren soms in blikjes werd verkocht. Als ik mij hierin vergis – ik heb geen goede documentatie gevonden – dan moet de vertaling op dit punt nog worden aangepast. Als zo’n blikje wolgaren wel bestaat, maar anders heet, is ook een aanpassing nodig.

Deze poëzievertaling is gemaakt op verzoek van dr. Henk-Jan Prosman, die binnenkort een vertaling hoopt te publiceren van Peter Hitchens, The Rage Against God. Peter Hitchens is een Engels schrijver en journalist. Hij is een Anglicaans christen met in politieke zin conservatieve opvattingen. Hij is de jongere broer van de militante atheïst Christopher Hitchens – één van The Four Horsemen – die in 2011 is overleden.

In Hitchens’s boek wordt het gedicht geciteerd op p.86-87.

PS Het boek van Peter Hitchens is in 2018 in Nederlandse vertaling gepubliceerd onder de titel: Opstand tegen God (Uitgeverij: De Blauwe Tijger). Prosman heeft onder dank twee door mij gemaakte poëzievertalingen gebruikt: het onderhavige gedicht en Bij het passeren van de nieuwe Menenpoort – Siegfried Sassoon. De betrekkingen tussen mij en Prosman zijn inmiddels bekoeld. Ik had hem op Twitter verweten onvoldoende afstand te nemen van populistisch-rechts en in complotten te geloven. De dominee heeft mij vervolgens op dat forum geblokkeerd.

Vertaling:

MCMXIV

Deze lange rommelige rijen,
Wat staan ze daar geduldig
Alsof ze een lange keten vormen
Voor een cricket- of voetbalstadion,
De hoeden als kronen, de zon
Op besnorde archaïsche koppen
Lachend alsof er een luchtig
Vakantie-uitje begon;

En de geblindeerde winkels, verbleekte
Bekende namen op zonweringen,
De duiten en gouden tientjes,
De spelende jeugd, in stemmig gewaad,
Vernoemd naar vorsten en vorstinnen,
De advertenties op blikken
Voor cacao en wolgaren, een kroeg
Die altijd open staat;

En het zorgeloze platteland:
De plaatsnamen geheel omsluierd
Met bloeiende grassen, en akkers
Vol tarwe die in de deinende stilte
Zich voegen naar eeuwenoude kadasters;
De anders-geklede bedienden
Met kleine kamers in enorme huizen,
Het stof achter limousines;

Nooit zag je zulke onschuld,
Nooit eerder, nooit later,
Alsof deze zwijgend aan zichzelf
Voorbijging – de mannen die vlug
Hun nette tuintjes achterlieten,
De duizenden huwelijken,
Die het nog wel eventjes volhielden:
Nooit keert deze onschuld terug.

Origineel:

MCMXIV

Those long uneven lines
Standing as patiently
As if they were stretched outside
The Oval or Villa Park,
The crowns of hats, the sun
On moustached archaic faces
Grinning as if it were all
An August Bank Holiday lark;

And the shut shops, the bleached
Established names on the sunblinds,
The farthings and sovereigns,
And dark-clothed children at play
Called after kings and queens,
The tin advertisements
For cocoa and twist, and the pubs
Wide open all day;

And the countryside not caring:
The place-names all hazed over
With flowering grasses, and fields
Shadowing Domesday lines
Under wheat’s restless silence;
The differently-dressed servants
With tiny rooms in huge houses,
The dust behind limousines;

Never such innocence,
Never before or since,
As changed itself to past
Without a word – the men
Leaving the gardens tidy,
The thousands of marriages,
Lasting a little while longer:
Never such innocence again.