Het gedicht Meer licht! Meer licht! van Anthony Hecht (1923-2004) contrasteert twee executie-taferelen: één van een Engelse martelaar op de brandstapel in de zestiende eeuw, en een meervoudige executie in Buchenwald tijdens de Tweede Wereldoorlog.

De trein naar Buchenwald stopte in Weimar, de stad waar Johann Wolfgang von Goethe woonde en werkte van 1775 tot zijn dood in 1832.

De titel verwijst naar de laatste woorden die Goethe volgens de overlevering op zijn sterfbed heeft gesproken: Mehr Licht.

Het “Vriend’lijk Licht” waarvan in het gedicht sprake is, is een enigszins anachronistische toespeling op Lead, Kindly Light, een lied dat geschreven werd door John Henry Newman.

De Tower waarnaar in het gedicht wordt verwezen is de Tower of London.

De Lüger die wordt genoemd – de umlaut lijkt me twijfelachtig, maar ik heb hem voorlopig in vertaling gehandhaafd – is een Duits pistool. Dat de schutter niet wordt genoemd, is opzettelijk: de nazi wordt gedepersonaliseerd.¹

Hier kunt u de dichter het gedicht horen inleiden en voordragen.²

Het gedicht werd opgedragen aan het filosofenechtpaar Heinrich Blücher (1899-1970) en Hannah Arendt (1906-1975) die in 1940 waren getrouwd.

Anthony Hecht was een Amerikaans dichter van Duits-Joodse afkomst die naast gedichtenbundels ook enkele boeken over poëzie heeft geschreven, waaronder The Hidden Law: The Poetry of W. H. Auden (1993). Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog was hij als soldaat van het Amerikaanse leger betrokken bij de bevrijding van het concentratiekamp Flossenburg, wat een ingrijpende ervaring voor hem was.³

Een informatieve necrologie, geschreven kort na de dood van Hecht in 2004, kunt u hier lezen.⁴

Ik heb het rijm niet helemaal consequent gevolgd om de dramatiek van het vers niet te ontkrachten met een al te onnatuurlijke woordvolgorde en woordkeus.

Vertaling:

Meer licht! Meer licht!

Voor Heinrich Blücher en Hannah Arendt

Deze bewogen regels, volgens pijnlijk gebruik
Naar de brandstapel gebracht, werden in de Tower geschreven,
Nog voor de executie; ze werden overhandigd en luidden:
“God is mijn getuige, dat ik geen misdaad heb bedreven.”

Hij was welzeker moedig, maar de dood was gruwelijk:
De zak met buskruit vatte maar geen vlam.
Zijn benen waren beblaarde staken, waarop het zwarte sap,
Bubbelde en spatte, terwijl hij smeekte om het Vriend’lijk Licht.

En dat – het kon zeker veel erger – was er dan nog één
Die hem zijn jammerlijke waardigheid niet ontnam;
Zij die erbij stonden, zegden gebeden in Christus’ naam,
Die alle mensen oordelen zal, voor de rust van zijn ziel.

We wenden ons nu naar de rand van een Duits bos.
Drie mannen krijgen daar opdracht een gat te graven,
Waarin de twee Joden worden gemaand te gaan liggen,
Om levend te worden begraven door de derde, een Pool.

Geen licht uit de schrijn in Weimar, achter de heuvel,
Geen licht daagde van boven. Toch deed hij het niet.
Een Lüger zat diep in z’n handschoen verscholen.
Hij moest met de Joden ruilen van plaats.

De alomtegenwoordige dood had hun zielen weggespoeld.
Zware modder hoopte zich op tot aan zijn sidderende kin.
Toen je alleen het hoofd nog zag, klonk het commando
Hem weer uit te graven, en er zelf weer in te gaan liggen.

Geen licht, geen licht in het blauwe Poolse oog.
Toen hij klaar was, stampte een rijlaars de aarde aan.
De Lüger kwam lichtjes in z’n handschoen omhoog.
Het schot trof zijn buik; hij bloedde binnen drie uur dood.

Geen gebed of wierook steeg op in die uren,
Die zich rekten tot jaren, en elke dag kwamen uit de ovens
De stille geesten, die zich verdeelden in de winterlucht,
En zich afzetten als een roetlaag op zijn ogen.

Origineel:

More Light! More Light!

for Heinrich Blücher and Hannah Arendt

Composed in the Tower before his execution
These moving verses, and being brought at that time
Painfully to the stake, submitted, declaring thus:
“I implore my God to witness that I have made no crime.”

Nor was he forsaken of courage, but the death was horrible,
The sack of gunpowder failing to ignite.
His legs were blistered sticks on which the black sap
Bubbled and burst as he howled for the Kindly Light.

And that was but one, and by no means one of the worst;
Permitted at least his pitiful dignity;
And such as were by made prayers in the name of Christ,
That shall judge all men, for his soul’s tranquillity.

We move now to outside a German wood.
Three men are there commanded to dig a hole
In which the two Jews are ordered to lie down
And be buried alive by the third, who is a Pole.

Not light from the shrine at Weimar beyond the hill
Nor light from heaven appeared. But he did refuse.
A Lüger settled back deeply in its glove.
He was ordered to change places with the Jews.

Much casual death had drained away their souls.
The thick dirt mounted toward the quivering chin.
When only the head was exposed the order came
To dig him out again and to get back in.

No light, no light in the blue Polish eye.
When he finished a riding boot packed down the earth.
The Lüger hovered lightly in its glove.
He was shot in the belly and in three hours bled to death.

No prayers or incense rose up in those hours
Which grew to be years, and every day came mute
Ghosts from the ovens, sifting through crisp air,
And settled upon his eyes in a black soot.