Vertaalmachines vertalen niet;
vertaalmachines converteren
(dacht ik tot op heden).

Kooi voor veldleeuwerik

Wat is Google Translate, de bekendste vertaalmachine, toch een zegen voor de mensheid. Geniet ervan!

Dat wil in dit geval zeggen: juicht en jubelt als de leeuwerik, en houd uw geloof in de “letterlijke vertaling” levend – hoewel omhoog op turf of baars of slechte lage podium“!

Wat volgt is een ready made, een verlaat surrealistisch procédé, een vorm van écriture automatique:

De Caged Skylark

Als een durf-gale Skylark scanted in een saaie kooi,
Man’s montage geest in zijn been, huis, bedoel huis, woont –
Die vogel voorbij het herinneren van zijn vrije Fells;
Dit in somberheid, leeftijd dag-werkende-out van het leven.

Hoewel omhoog op turf of baars of slechte lage podium
Zowel zingen Soms is de liefste, zoetste spreuken,
Maar beide hangen dodelijk soms in hun cellen
Of wringen hun barrières in uitbarstingen van angst of woede.

Niet dat de zoete-gevogelte, zang-gevogelte, heeft geen rust –
Waarom, hoor hem, hem horen brabbelen & drop naar zijn nest,
Maar zijn eigen nest, wild nest, geen gevangenis.

Man’s geest zal vlees-gebonden, toen in het beste gevonden worden,
Maar uncumberèd: weide-down is niet bedroefd
Voor een regenboog footing, noch dat hij voor zijn botten gestegen.

Het hieronder afgedrukte vers van Gerard Manley Hopkins is de inspiratiebron van bovenstaande fascinerende woordstapelingen:

The Caged Skylark

As a dare-gale skylark scanted in a dull cage,
Man’s mounting spirit in his bone-house, mean house, dwells —
That bird beyond the remembering his free fells;
This in drudgery, day-labouring-out life’s age.

Though aloft on turf or perch or poor low stage
Both sing sometímes the sweetest, sweetest spells,
Yet both droop deadly sómetimes in their cells
Or wring their barriers in bursts of fear or rage.

Not that the sweet-fowl, song-fowl, needs no rest —
Why, hear him, hear him babble & drop down to his nest,
But his own nest, wild nest, no prison.

Man’s spirit will be flesh-bound, when found at best,
But uncumberèd: meadow-down is not distressed
For a rainbow footing it nor he for his bónes rísen.

Ik heb altijd beweerd dat vertaalmachines niet vertalen maar converteren. Volgens een bepaald algoritme worden woorden en zinnen van een brontaal geconverteerd naar woorden en zinnen van een doeltaal. Daar zitten uiteraard allemaal problemen aan vast die nog niet bevredigend zijn opgelost. Maar soms kan een machinevertaling helpen om een website in een vreemde taal althans enigszins te begrijpen.

Machinevertalingen zijn echter nooit behulpzaam bij het maken van echte vertalingen, vertalingen die de semantische eigenschappen en relevante klankaspecten van de oorspronkelijke tekst getrouw weergeven. Het kost meer tijd om een corrupte vertaling op te kalefateren dan om helemaal overnieuw te beginnen. Het is veel beter, en ook veel eenvoudiger, om from scratch een goede vertaling te maken, ongehinderd door voorafgaand gebroddel.

Maar, zo blijkt nu, converteren kunnen vertaalmachines eigenlijk ook niet goed.

Een Caged Skylark is altijd en overal, linksom of rechtsom, letterlijk of figuurlijk, bovendien volmaakt in overeenstemming met de primaire woordbetekenissen, dus zonder ook maar een ogenblik acht te slaan op de context, een gekooide veldleeuwerik.

Een dergelijke omzetting moet zelfs een machine, zou je haast denken, voor elkaar kunnen krijgen. En Google is – als ik het geronk over deze onderneming mag geloven – bepaald niet de geringste onder de softwareontwikkelaars.

Bovenstaand bericht werd gepost in 2016. Inmiddels luidt het gedicht in machinevertaling:

De gekooide veldleeuwerik

Zoals een stormachtige leeuwerik in een saaie kooi scharrelde,
De stijgende geest van de mens in zijn bottenhuis, gemene huis, woont –
Die vogel kan zich zijn vrije heuvels niet herinneren;
Dit in een sleur, een alledaags leven.

Hoewel omhoog op gras of baars of slecht laag podium
Beiden zingen soms de liefste, liefste spreuken,
Toch hangen beide dodelijke sómetimes in hun cellen
Of hun barrières wegwringen in uitbarstingen van angst of woede.

Niet dat het zoete gevogelte, het zangvogel, geen rust nodig heeft –
Wel, hoor hem, hoor hem brabbelen en val naar zijn nest,
Maar zijn eigen nest, wild nest, geen gevangenis.

De geest van de mens zal vleesgebonden zijn, wanneer hij op zijn best wordt gevonden,
Maar ongetwijfeld: weiland is niet bedroefd
Voor een regenboog die erop staat, noch hij voor zijn bónes rísen.

Het is duidelijk dat Google Translate niet met accenten op woorden overweg kan. Een vertaling van het oorspronkelijke gedicht is het natuurlijk nog absoluut niet, maar er is al duidelijk iets van verbetering zichtbaar, bijvoorbeeld de letterlijke en in dit geval correcte vertaling van de titel: ‘Gekooide veldleeuwerik’ (12 januari 2021).