Dit gedicht (1802) van Johann Wolfgang von Goethe, een enigszins vrij sonnet dat meer beschouwelijk dan aanschouwelijk van aard is, bevat een zin die ook in Nederland tot spreekwoord is geworden: In de beperking toont zich de meester.

De direct erop volgende zin: En slechts de wet kan ons de vrijheid geven is overigens een stuk minder populair.

Natur und Kunst is al meer dan een eeuw unzeitgemäß (niet passend bij de tijd). De kunstgeschiedenis van de twintigste en een-en-twintigste eeuw is voor een aanzienlijk deel de geschiedenis van een streven dat geen wet en geen beperking accepteert. Verzet tegen bekrompenheid, tegen een benepen opvatting van burgerschap, tegen morele beperkingen die opgelegd werden aan de kunst, speelden hierbij een rol. Maar ook tegen esthetische beperkingen, tegen vormeisen die aan de dichtkunst gesteld werden.

Goethe zegt niet welke beperkingen je moet accepteren, maar wel dat je beperkingen moet accepteren. Wie zich in de dichtkunst verdiept, zal merken dat bijna alle serieuze dichters, zelfs de meest vrije, zich houden aan beperkingen die voor hun werk belangrijk zijn: die beperkingen kunnen ritmisch zijn, of metrisch, of ze kunnen het woordgebruik betreffen, soms ook het aantal versvoeten of lettergrepen per versregel, ze kunnen inhoudelijk zijn, of een verbod inhouden op een slotletter die niet gelijk mag zijn aan de beginletter van het erop volgende woord, en nog veel meer.

De formulering van Goethe is universeel, en zij lijkt alle valkuilen te hebben vermeden, zonder vaag of nietszeggend te zijn. Dat is heel knap.

——————————————————————————————————————————-

Vertaling:

Natuur en kunst

Natuur en kunst – ze gaan, zo lijkt het, eigen wegen,
Maar je treft ze, voor je ’t weet, eendrachtig samen;
Mijn onvree ging weer over in beamen,
Ze hebben mij nu beide in hun ban gekregen.

Het vergt alleen dat men zich inzet en volhardt!
Pas als, in daartoe uitgelezen uren, ons brein,
Ons lijf en onze ziel aan kunst gebonden zijn,
Kan zuivere natuur weer gloeien in ons hart.

Zo is het ook met vorming en beschaving:
Vergeefs zullen de aan niets gebonden geesten
Naar de voltooiing van hun hoge doelen streven.

Wie hoge dingen wil, moet zich bedwingen;
In de beperking toont zich pas de meester,
En slechts de wet kan ons de vrijheid geven.

Origineel:

Natur und Kunst

Natur und Kunst, sie scheinen sich zu fliehen,
Und haben sich, eh’ man es denkt, gefunden;
Der Widerwille ist auch mir verschwunden,
Und beide scheinen gleich mich anzuziehen.

Es gilt wohl nur ein redliches Bemühen!
Und wenn wir erst in abgemeßnen Stunden
Mit Geist und Fleiß uns an die Kunst gebunden,
Mag frei Natur im Herzen wieder glühen.

So ist’s mit aller Bildung auch beschaffen:
Vergebens werden ungebundne Geister
Nach der Vollendung reiner Höhe streben.

Wer Großes will, muß sich zusammen raffen;
In der Beschränkung zeigt sich erst der Meister,
Und das Gesetz nur kann uns Freiheit geben.