Emily Dickinson (1830-1886) was een Amerikaanse dichter uit de 19e eeuw. Ze stamde uit een aanzienlijke familie, groeide op in Massachusetts binnen een calvinistische traditie (Puritanisme), was excentriek, leefde teruggetrokken, was angstig en nerveus. Verreweg de meeste gedichten die ze schreef – 1775 in The Complete Poems – zijn pas na haar dood gepubliceerd.

Ze leefde een ongehuwd en teruggetrokken leven, en ze was heel productief. Haar reputatie lijkt tot op de dag van vandaag eerder toe dan af te nemen.

Dit gedichtje is een epigram, een puntdichtje. In de laatste regel schiet het de dichteres plotseling te binnen dat de vleugeltjes ook relevant zijn voor de vergelijking, want voor je het weet vliegt het bijtje natuurlijk weer weg, de wijde wereld in. Althans, zo is het gedichtje opgebouwd. In werkelijkheid was de vluchtigheid van de roem ongetwijfeld het eerste wat de dichteres herkende in de vlucht van de bij.

Een van de vertaalproblemen is dat het woord ‘roem’ mannelijk is, dat het zelfstandig naamwoord ‘bij’ mannelijk of vrouwelijk is, en dat je eigenlijk niet goed met ‘het’ tegelijkertijd naar beide woorden kunt verwijzen. Omdat de meeste bijen vrouwtjes zijn, is ‘ze’ voor ‘bij’ goed verdedigbaar, maar datzelfde geldt niet voor ‘roem’. En iets dergelijks geldt ook als je er ‘bijtje’ van maakt. Dan kun je met ‘het’ verwijzen naar ‘bijtje’, maar die verwijzing kan eigenlijk nog steeds niet naar ‘roem’. Het enige waarop je misschien kunt vertrouwen is dat de Nederlandse woordgeslachten zo slecht in ons taalgevoel zijn verankerd dat steeds minder mensen een fout horen in de verwijzing met ‘het’ of ‘ze’ naar een mannelijk woord.

Enfin, ik heb dit keer vier vertalingen gemaakt waaruit ik vooralsnog niet goed kan kiezen:

Vertaling 1:

Roem is een bij

Roem is een bij,
Ze kan zingen –
Ze kan steken –
En, kijk, ze kan vliegen.

Vertaling 2:

Roem is een bijtje

Roem is een bijtje,
Het kan zingen –
Het kan steken –
En, kijk, het kan vliegen.

Vertaling 3:

Roem is een bij

Roem is een bij,
Ze heeft een lied –
Ze heeft een angel –
En, kijk, ze heeft vleugels.

Vertaling 4:

Roem is een bij

Roem is een bij.
Daar zingt ze –
Daar steekt ze –
En, kijk, daar vliegt ze.

Origineel:

Fame is a bee

Fame is a bee.
It has a song –
It has a sting –
Ah, too, it has a wing.