Wallace Stevens (1879-1955) is een van de belangrijkste Amerikaanse dichters van de twintigste eeuw. Hij was een modernist, een kwalificatie die niet al te veel betekent, behalve dat hij de strakke versvormen en de stijve levensopvattingen van de negentiende eeuw achter zich liet en zocht naar een nieuwe zingeving die niet nauw gebonden was aan overgeleverde vormen van christendom.

Zijn bekendste gedichten zijn: Anecdote of the Jar, Disillusionment of Ten O’Clock, The Idea of Order at Key West, Sunday Morning and Thirteen Ways of Looking at a Blackbird.

Hij werd geboren in een Luthers gezin in Pennsylvania. Hij volgde colleges aan Harvard University, leerde de filosoof en schrijver George Santayana goed kennen, studeerde af als jurist aan New York Law School, trouwde in 1909 met Elsie Moll tegen het advies van zijn ouders in, want zij voldeed niet aan de eisen van klasse en welstand die zijn ouders stelden. Ze kregen samen één kind.

In zijn poëzie ontwikkelde hij zich vrij langzaam, maar wel opvallend en sterk. Hij probeerde in zijn poëzie de teloorgegane zingeving van het christendom te hervinden. Hij kreeg hoge functies in een verzekeringsbedrijf, werkte hard, had aanleg voor depressiviteit, dronk veel als hij niet werkte, en schreef daarnaast geweldige poëzie. Op zijn sterfbed werd hij katholiek.

Het gedicht dat ik vertaald heb wordt als motto gebruikt in het boek Where Reasons End van Yiyun Li, een Chinese die in China is opgegroeid en in Amerika heeft gestudeerd, en daar is blijven wonen. Het boek wordt momenteel vertaald door de vertaalster Manon Smits. Op verzoek van Manon heb ik twee gedichten vertaald die in het boek worden gebruikt: Argument van Elizabeth Bishop, en This Solitude of Cataracts van Wallace Stevens.

Over dit gedicht heeft Wallace Stevens zelf iets gezegd in een brief aan Mr. Poggioli. Mount Monadnock is een berg in New Hampshire. Ook over dat ‘thought-like’ dat voorafgaat aan Monadnocks geeft hij in die brief zinvolle toelichting. “The oscillations of planetary pass-pass” verwijst naar “the seeming-to-go-round of the planets by day and night“. Dat pass-pass verwijst bovendien naar het Franse ‘passe-passe’, wat iets als ‘misleidende goocheltruc’ betekent – Stevens beheerste vrij goed Frans.

Cataracten zijn steile watervallen of stroomversnellingen. Ik heb in de titel het woord gehandhaafd omdat het ook in het Engels niet zeer algemeen is. De sensatie van iemand die langs het neerstortende en snelstromende water loopt, wordt heel goed getroffen. Daarnaast thematiseert het gedicht de kloof tussen de realiteit en de beleefde of gedroomde werkelijkheid.

Een zinvolle beschouwing over de biografie van Wallace Stevens kunt u hier nalezen: Peter Schjeldahl, Insurance Man. The life and Art of Wallace Stevens, The New Yorker, 25 april 2016 (n.a.v. de verschijning van Paul Mariani, The Whole Harmonium: The Life of Wallace Stevens, gepubliceerd door Simon & Schuster).

Vertaling:

Die solitaire cataracten

Hij voelde nooit twee keer hetzelfde bij de gevlokte rivier,
die altijd stroomde, nooit twee keer hetzelfde, steeds stroomde

langs duizend plaatsen, alsof het ergens toch stilstond,
vastgezet als een meer waarop de wilde eenden spetterden,

kringen jagend in de spiegelingen, ideeërieke Monadnocks.
Ergens was een apostrof, leek het, die onuitgesproken bleef.

Zo veel was er dat echt was, dat toch niet echt was.
Dit wou hij altijd voelen, steeds weer opnieuw.

Hij wou dat de rivier zo zou doorgaan met stromen,
alsmaar stromen. Hij wou ernaast blijven lopen,

onder de mangroven, met boven hem een vastgenagelde maan.
Hij wou dat zijn hart zou stilstaan, zijn geest zou rusten

in een bestendig beseffen, geheel zonder wilde eenden
of bergen die geen bergen waren, slechts om te weten hoe het is,

slechts om te weten hoe het voelt, de vernietiging ontstegen,
om een man van brons te zijn die ademt onder archaïsch lazuriet,

zonder de oscillaties van planetair geflits-flits,
die zijn bronzen adem ademt naar het azuren hart van de tijd.

Origineel:

This Solitude of Cataracts

He never felt twice the same about the flecked river,
Which kept flowing and never the same way twice, flowing

Through many places, as if it stood still in one,
Fixed like a lake on which the wild ducks fluttered,

Ruffling its common reflections, thought-like Monadnocks.
There seemed to be an apostrophe that was not spoken.

There was so much that was real that was not real at all.
He wanted to feel the same way over and over.

He wanted the river to go on flowing the same way,
To keep on flowing. He wanted to walk beside it,

Under the buttonwoods, beneath a moon nailed fast.
He wanted his heart to stop beating and his mind to rest

In a permanent realization, without any wild ducks
Or mountains that were not mountains, just to know how it would be,

Just to know how it would feel, released from destruction,
To be a bronze man breathing under archaic lapis,

Without the oscillations of planetary pass-pass,
Breathing his bronzen breath at the azury center of time.