Konstantínos Kafávis (1863-1933) wordt beschouwd als de grootste moderne dichter van Griekenland. Hij werd in Alexandrië geboren als negende kind van een welgesteld koopmansgezin. Hij heeft een tijdlang in Engeland gewoond, maar keerde weer terug naar Griekenland. Hij was homoseksueel en had goede, maar weinig opvallende banen.

Zijn thema is het contrast tussen intense artistieke en lichamelijke genietingen en de voorbijgaande aard van alles wat zo groots en meeslepend lijkt, maar in wezen zo vergankelijk is. Hij gebruikt daartoe scènes uit de oudheid, maar hij slaagt er altijd in door zijn onopgesmukte stijl en zijn waarachtigheid dit thema heel dichtbij de lezer te brengen. Ithaka en Alexandrië zijn voor hem metaforen voor het leven zelf. Dat in dit gedicht Ithaka een metafoor is, houdt Kafávis aanvankelijk impliciet, al maakt hij het aan het eind wel duidelijk. Het lijkt een verhaaltje, maar wie enigszins versgevoelig is, voelt de enorme intensiteit van zo’n gedicht.

Hij gebruikte oudgrieks en moderngrieks door elkaar in zijn poëzie, een eigenschap die de vertaler in de moderne Europese talen niet kan nabootsen. In zijn vroege gedichten kwam soms nog onregelmatig rijm voor, later liet hij dat steeds meer los. De versregels hebben soms een jambisch metrum, maar heel vaak houdt hij zich ook daar niet strak aan.

Ithaka is misschien wel het beroemdste gedicht van Kafávis. Het centrale motief van het gedicht is ontleend aan de Odyssee van Homerus (ca. 800 v. Chr.). Ithaka is het eiland waarvan Odysseus koning was. Na de Trojaanse oorlog kostte het hem tien jaar om weer terug te keren naar Ithaka, terwijl hij daar zo snel mogelijk naar terug wilde. Allerhande tegenslag maakte dat onmogelijk. Kafávis gebruikt het Odyssee-motief, maar geeft er een geheel eigen draai aan. Het gehele gedicht is een advies om geen haast te maken, om de rijkdom te ervaren in de reis en niet in het reisdoel.

Net als bij het vorige gedicht dat ik op deze website plaatste, is er dus een centrale metafoor: in het gedicht Toen God Antonius verliet was het Alexandrië, hier is het Ithaka. Het eiland symboliseert het einddoel van onze levensreis, en de reis maakt ons rijk, niet het einddoel waarop ons leven is gericht.

Laistrygonen, Cyclopen en Poseidon zijn figuren in de Griekse mythologie.

Ik beheers geen Grieks, en ik heb dus eigenlijk gedaan wat niet mag. Aan de hand van een drietal vertalingen, twee Nederlandse en een Engelse, heb ik een eigen vertaling gemaakt. Mijn enige verontschuldiging is dat ook vertalers van naam en faam soms gebruik maken van de vertalingen van anderen die de taal wel beheersen. De gebruikte Engelse vertaling behoort overigens tot de hoogst gewaardeerde vertalingen in het Engelse taalgebied.

In Frankrijk heeft Marguerite Yourcenar de gedichten vertaald, met hulp van iemand die het Grieks goed beheerste – zo ziet u maar.

Ik heb in dit geval een vertaalpoging gewaagd omdat ik hoopte nog iets te kunnen toevoegen: ik wilde het gedicht nog wat natuurlijker in het Nederlands laten klinken zonder de nuances uit het oog te verliezen. Maar vertalen is natuurlijk ook altijd de intiemste manier om een gedicht nabij te komen.

Ik heb de volgende publicaties en websites geraadpleegd:

1. K.P. Kafávis, Verzamelde gedichten, Amsterdam: Polak & Van Gennip 1977, dl.1, p.74/5
2. Wim Hottentot ‘Niet helemaal gespeend van Grieks’, Maatstaf, Jrg. 32 (1984)
3. W.H. Auden, Forewords and Afterwords, New York: Vintage Books 1974, p.333-444
4. Joseph Brodsky, Less than One, New York: Farrar Strauss Giroux 1986, p.53-68
5. Rozemarijn van Leeuwen, Versanalyse en interpretatie. Bespreking van het gedicht ‘Ithaka’ van Kavafis (2011)
6. Website Rozemarijn van Leeuwen met origineel Grieks gedicht en een aantal vertalingen van Ithaka. Ik heb gebruik gemaakt van de volgende vertalingen: (1) Hans Warren en Mario Molegraaf; (2) G.H. Blanken; (3) Edmund Keeley en Philip Sherrard

---

Geluidsopname

---

Vertaling

Ithaka

Als je op weg gaat naar Ithaka,
wens dat de tocht lang zal zijn,
rijk aan avontuur, rijk aan ervaring.
Laistrygonen, Cyclopen,
de boze Poseidon – wees niet bang voor ze:
je komt op je pad zulke wezens nooit tegen,
mits je denken voornaam blijft,
mits een verfijnd gemoed
je geest en je lichaam bezielt.
Laistrygonen, Cyclopen
de woeste Poseidon – je komt ze niet tegen
tenzij je hen meevoert in je ziel,
tenzij jouw ziel ze helder voor ogen stelt.

Wens dat de tocht lang zal zijn,
en dat er veel zomerochtenden zullen komen,
waarbij je – hoe voldaan, hoe uitgelaten –
havens binnen vaart die je voor het eerst ziet;
en dat je Phoenicische handelsposten zult aandoen
om delicate waren te kopen,
hoedster van parel en koraal, amber en ebbenhout,
een rijkdom aan zinnestrelende parfums –
zo veel sensuele parfums als je aankunt;
en dat je veel Egyptische steden mag bezoeken
om te leren, te blijven leren van de wijzen.

Houd Ithaka altijd in gedachten.
Daar aankomen is jouw ware bestemming.
Maar haast je nooit tijdens de reis.
Beter dat het jaren duurt,
en dat je oud bent wanneer je op het eiland aankomt,
overvloedig bedeeld met wat je onderweg verwierf,
zonder bijgedachte dat Ithaka je rijk zou maken.

Ithaka schonk jou de prachtige reis.
Zonder haar zou je nooit zijn vertrokken.
Niets is er dat ze je nu nog bieden kan.

En mocht je haar armoedig vinden, Ithaka bedroog je niet.
Met de wijsheid die je opdeed, met jouw rijke ervaring,
zul je op dat moment weten wat deze Ithaka’s waard zijn.

Origineel

Bron: http://www.kavafis.gr